نـــــی زار :تا چند رور دیگر عید و سال جدید از راه می رسند و ما روز نو و نوروز باستانی مان را جشن می گیریم . ولی هیچ می دانستید این نوروز از اعماق تاریک تاریخ خودش را به ما رسانده؟

ای زیر و رو کننده دل ها و نگاه ها
ای تدبیر کننده روز و شب
ای تغییر دهنده حال و احوال
تغییر ده حال ما را به نیکو ترین حال ها
نفس باد صبا مشک فشان خواهد شد…
عالم پیر دگر باره جوان خواهد شد….
تا چند رور دیگر عید و سال جدید از راه می رسند و ما روز نو و نوروز باستانی مان را جشن می گیریم . ولی هیچ می دانستید این نوروز از اعماق تاریک تاریخ خودش را به ما رسانده؟ پنج یا شش هزار سال پیش و شاید بیش تر ، روایات متفاوت است ، ولی ان چیزی که هست ، اینکه ایرانیان این میراث زیبا را دست به دست چرخانده تا به سالیان ما رسیده، نوروز میراث قرنها و هزاره هاست و نشان دهنده گذر سال و زمان بر اساس گردش زمین به دور خورشید صورت پذیرفته است.سال در نزد ایرانیان از زمان کهن به چهار فصل سه ماهه تقسیم شده و همان طور که «ابو ریحان بیرونی»در کتابش اثار الباقیه اورده است «،اغاز سال ایرانی از زمان خلقت انسان ، روز هرمز از ماه فروردین بود، وقتی که افتاب در نصف النهار ، در نقطه اعتدال ربیعی بود…»
پیدایش جشنهای نوروزی:
جشن نوروز را به نخستین پادشاهان نسبت می دهند . شاعران و نویسندگان قرنهای چهار و پنج هجری چون فردوسی ،عنصری ،بیرونی، طبری و بسیاری دیگر که منبع تاریخی و اسطوره ای انان بی گمان ادبیات پیش از اسلام بوده، نوروز را از زمان پادشاهی جمشید می دانند ، در شاهنامه، جمشید ، فرزند تهمورث و شاهی است که به خواست ایزد به قدرتی شگرف می رسد.در شاهنامه این طور روایت شده است که جمشید در حال گذشتن از اذربایجان ،(احتمالا در اولین روز بهار) دستور داد تا در انجا برای او تختی بگذارند و خودش با تاجی زرین بر روی تخت نشست .با دمیدن صبح و رسیدن نور خورشید به تاج زرین او ، جهان نورانی شد و مردم شادمانی کردند و ان روز را روز نو نامیدند .

لازم به یاداوری است که جشن نوروز پیش از جمشید نیز برگزار می شده و ابوریحان نیز با انکه این جشن را به جمشید منسوب می کند یاداور می شود که :«ان روز که روز تازه ای بود جمشید عید گرفت ؛اگر چه پیش از ان هم نوروز بزرگ و پر شکوه بود». دسته ای از مورخان با توجه به یک گلدان سومری که نقش های روی ان بسیار به بهار و جشنهای نو روزی شباهت دارد، بر این باورند که پیشینه نوروز را باید در قلمرو سومریان و در زمانی حدود چهار تا چهار هزار و پانصد سال قبل از میلاد مسیح جست جو کرد
این جشن دست کم یک یا دوهفته ادامه دارد. ابوریحان بیرونی مدت برگزاری جشن نوروز را پس از جمشید یک ماه می نویسد :«چون جم در گذشت پادشاهان همه روز های این ماه را عید گرفتند . عیدها را شش بخش نمودند : ۵روز نخست را به پادشاهان اختصاص دادند ، ۵روز دوم را به اشراف ،۵روز سوم را به خادمان و کارکنان پادشاهی ،۵ روز چهارم را به ندیمان ودرباریان ، ۵روز پنجم را به توده مردم و پنجه ششم را به برزگران .ولی برگزاری مراسم نوروزی امروز، دست کم از پنجه و «چهارشنبه اخر سال» اغاز می شود ودر «سیزده بدر » پایان می پذیرد .از اداب و رسوم کهن پیش از نوروز باید پنجه ، چهارشنبه سوری و خانه تکانی یاد کرد .
پنجه(خمسه مسترقه):
بنا بر سالنمای کهن ایران هر یک از ۱۲ماه سال ۳۰روز است و پنج روز باقیمانده سال را پنجه ، پنجک یا خمسه مسترقه گویند ، این پنج روز را  بدین نام «خمسه مسترقه » نامند چون در هیچ یک از ماه ها حساب نمی شود . مراسم پنجه تا سال ۱۳۰۴، که تقویم رسمی شش ماه اول سال را سی و یک روز قرار داد، بر گزار می شد .
میر نوروزی:
از جمله ایین های این جشنهای پنج روزه ، که در شمار روزهای سال وماه نبود ، این است که برای شوخی و سر گرمی حاکم و امیری انتخاب می کردند که رفتار و دستورهایش خنده اور بود و در پایان جشن از ترس ازار مردم فرار می کرد .شاید مردم باهوش وظنز پرداز ایران با اینگونه نمایشها نا پایداری دنیا و مناصب وابسته به انرا نشان می دانند ، وتلنگری به حکامی بود که به خاطر منصب چند روزه به ازار واذیت هم وطن نانش می پرداختند . ابو ریحان از مردی بی ریش یاد می کند که با جامه و ارایشی شگفت انگیز و خنده اور در نخستین روز بهار مردم را سرگرم می کرد و چیزی می گرفت. وهم اوست که حافظ به عنوان «میر نوروزی» دوران حکومتش را بیش از ۵روز نمی داند .از برگزاری رسم میر نوروزی ، تا حداقل ۷۰ سال پیش اگاهی داریم . بی گمان کسانی را که در روزهای نخست فروردین ، با لباس های قرمز رنگ و صورت سیاه شده در کوچه و گذر و خیابان می بینیم که با دایره زدن و خواندن و رقصیدن مردم را سرگرم می کنند و پولی می گیرند ، بازمانده شوخی ها و سرگرمی های انتخاب «میر نوروزی » است که تنها در روز های جشن نوروز دیده می شوند .
خانه تکانی:
یک دلیل جالب که پدران ومادران اریایی ما قبل از نوروز به خانه تکانی می پرداختند ان بود که معتقد بودند که در جشن های ۱۰روزه ابتدای بهار ، روح مردگان به دنیای مادی باز میگردد تا به خانه و محله ونزدیکانی که در دنیا دارند ، سر بزنند(مساله صله ارحام در نزد ایرانیان بسیار اهمیت دارد). به همین دلیل است که قبل از این مراسم ، خانه ها و کوچه ها را تمیز می کردند و سنت خانه تکانی را انجام می دادند .انها شیرینی و خوراکی های مختلفی را برای پذیرایی اماده داشتند . ایرانیان باستان معتقد بودند که روح در گذشتگانی که از بهشت امده اند  خوشحالند و برای خانواده شان دعا می کنند ، اما روح دوزخیان در عذاب است و انها مدام نگرانند که با پایان این ۱۰ روز جشن باید دوباره به جهنم بر گردند!!
محمد پودینه…..اسفند ۱۳۹۴خورشیدی