نی زار؛ رودخانه هیرمند هر ساله میلیونها تن گل و لای را در مسیر خود از زمینهای رسی به انهار سیستان می رساند ، از طرفی وزش بادهای ۱۲۰ روزه منابع عظیمی از شن روان و ماسه را وارد بستر رودخانه می کند ، نظر به نیاز مبرم به لایروبی رودخانه و انهار آن طی قرنها تشکیلات منظم و منسجمی پدید آمده است که بدون هیچگونه تغییری فعالیت می کرد .
قبل از طرح اصلاحات اراضی سال ۱۳۴۱ ، بزرگ مالکین و خوانین هر منطقه مسئول آبیاریان منطقه نیز به حساب می آمدند.(یعنی دوره معروف به مستاجری ) هر روستا در اجاره ی یک مستاجر بوده و از سوی هر مستاجر در هر روستا شخصی به نام ( پاکار ) مامور بسیج و سازماندهی مسائل مربوط به آب بود. هر پاکار ابتدا جوی مربوط به خود را به وسیله کمک کشاورزان لایروبی می کرد و سپس با پاکارهای دیگر در لایروبی نهر مربوط به ده خود شرکت می کرد. آنگاه لایروبی شاه نهر یا کانال اصلی فرا می رسید که با مشارکت سایر روستاها این کار انجام می شد و مامور نظارت بر این امر و تعیین سهم آب هر روستا با پاکارهای منطقه و در نهایت با سردار بزرگ بود.
در سالهایی که آب به اندازه کافی در دسترس نبود تقسیم آب بین روستاها بر اساس قرعه کشی یا ( بیجه ) انجام می شد . پس از اصلاحات اراضی سال ۱۳۴۱ ، کلیه روستاهای سیستان براساس مقدار سهم مشخص ، در دفتری ثبت شدند و شغل دولتی با عنوان رئیس رودخانه برای سازماندهی این امر تعیین شد و برای هر روستا آبیار و برای هر ناحیه سرآبیار مشخص شد .
در فصل لایروبی بر اساس هر سهم ( حدود چهار هکتار ) یک نفر نیروی انسانی لازم آماده می شد و تقسیم آب نیز کماکان با همان روش قبلی ادامه یافت . سهمیه آب هر سهم زمین براساس میزان آب نهر ، مقدار سهم هر روستا و زمان کشت ، به نام ( می روز ) اختصاص می یافت .
این سیستم تا سالهای ۵۰-۱۳۴۹ رواج داشت و به دلیل خشکسالی های آن زمان بسیاری از روستاها خالی از سکنه شده و حتی زمان بازگشت آب به رودخانه ، مهاجران به خانه های خود برنگشتند ، از این رو خرده مالکان با کمک دولت لایروبی انهار اصلی را به وسیله کارگران روز مزد و تعداد کمی کشاورز به عهده گرفتند و تقسیم آب تقریبا با همان روش سابق ادامه یافت .
هنگام بروز اختلاف ، اداره آبیاری حکمیت را به عهده داشت و ناظر بر مسئله لایروبی بود . پس از انقلاب اسلامی به تدریج جهاد سازندگی راسا لایروبی انهار درجه ۱ و۲ را به عهده داشت و در تقسیم آب نیز نظارت می کرد ولی در این دوره مشکل جدیدی بنابر اظهار مسئولان پیدا شد و آن کمرنگ شدن مشارکت کشاورزان در امر لایروبی رودخانه بود و آنرا از وظایف دولت می دانستند .
البته علت طولانی بودن لایروبی رودخانه در گذشته نیز ( ۳ ماه و گاهی بیشتر از آن ) ، کشاورزان در این مدت از آب بی بهره بودند و زراعت آنها منحصر به گندم و جو بود که درآمد ناچیزی را به دنبال داشت و کشت صیفی کاری فقط مربوط به روستاهای معدودی می شد که در فصل تابستان آب داشتند.

منبع: تالار گفتمان سیستانیان