نی زار: طبق آمار پروژه منارید ، وسعت تالاب های هامون در ایران ۳۸۰۰۰۰ هکتار است و مابقی در خاک افغانستان است که تنها ۶۰۰۰۰ هکتار آن در کنوانسیون رامسر ثبت شده است. ۳۲۰۰۰۰هکتار که وسعت زیادی از هامون را در بر میگیرید در این کنوانسیون به ثبت نرسیده که این مهم باید مدنظر دست اندر کاران کارگروه احیای تالاب هامون قرار گیرد.

کنوانسیون رامسر پیمانی بین‌المللی درباره حفاظت از تالاب‌های جهان است و در سال ۱۹۷۱ در شهر رامسر ایران تهیه و به امضای نمایندگان ۱۸ کشور شرکت کننده رسید. در این کنوانسیون فهرستی از تالاب‌های مهم جهان نیز تهیه شد و به «فهرست رامسر» شهرت یافت. طرف‌های معاهده در این کنوانسیون موظفند که تالاب‌های حائز اهمیت سرزمین خود را تعیین، نقشه‌های اصلاحی تالاب‌ها را به نحوی تنظیم و اجرا کنند که حفظ و حراست و بهره‌برداری صحیح از آنها را در سرزمین خود تسهیل کنند. همچنین با اعمال مدیریت صحیح کوشش کنند تعداد پرندگان آبزی در تالاب‌های مربوطه را افزایش دهند و تسهیلات لازم برای حفاظت تالاب‌ها و پرندگان آبزی در منطقه تالاب‌ها فراهم کنند.

نماینده و سازمان مرجع کنوانسیون رامسر در ایران، سازمان محیط‌ زیست است که مسؤولیت نظارت و اجرای آن را برعهده دارد. سازمان محیط زیست نیز برای پیشرفت کار، کمیته‌ای با نام کمیته ملی کنوانسیون رامسر با حضور نماینده‌های وزارت علوم، وزارت نفت، وزارت امورخارجه، وزارت جهاد کشاورزی، … و دو نماینده از سازمان‌های غیر دولتی تشکیل داده است که برترین گروه‌های تصمیم گیرنده در این رابطه هستند.

در حالی که ارزش اکولوژیک تالابها ۱۰ برابر جنگل‌ها و ۲۰۰ برابر زمین‌های زراعی است، اوایل سال ۲۰۱۲ تالاب‌های ۲۷ کشور در قالب ۴۸ سایت تالابی در فهرست مونترو کنوانسیون رامسر (فهرست قرمز) قرار گرفت. بر اساس این فهرست کشورهای یونان با ۷ تالاب، ایران با ۶ تالاب و جمهوری چک با ۴ تالاب، بیشترین مونترو تالاب‌ها را دارند. همچنین نام ۳۲ تالاب ۲۰ کشور جهان نیز به دلیل بهبود شرایط اکولوژیکی تالاب‌هایشان از این فهرست خارج شد.

از ۲۲ تالاب ثبت شده ایران در کنوانسیون رامسر، تالاب‌های «شورگل، یادگارلو و درگه سنگی»، «مجموعه تالاب انزلی»، «شادگان، خورالامیه و خورموسی»، «نیریز و کمیجان»، «انتهای جنوبی هامون پوزک» و «هامون صابری و هامون هیرمند»، ۶ سایت تالابی هستند که در معرض تغییرات اکولوژیکی بوده و به همین دلیل در فهرست «مونترو» رامسر قرار گرفته‌اند.

هر وقت نامی از احیای تالاب هامون برده میشود ، مسئولان از سر ضعف مدیریت و عدم آگاهی لازم نام حق آبه رود هیرمند را میبرند که معاهده آن قبل از انقلاب به دلایل خشکسالی بین دولت ایران و افغانستان بسته شد، از حیث بین المللی ایران از همه شاخه هایی که به تالاب هامون وارد میشود حق آبه دارد. اما معاهده فقط برای رودخانه هیرمند است که معادل همان ۸۲۰ میلیون مترمکعب است.

اخیرا افغانستان قراردادی بر روی فراه رود امضا کرده که در سال های آتی ما را با چالش اساسی مواجه خواهد کرد. هر سال حجم قابل توجهی آب از این شاخه وارد تالاب صابری میشود اما هیچ کس برای این آب برنامه ای ندارد و در نهایت تبخیر میشود. البته دایک های مرزی که در کف تالاب هامون برای امنیت بکار رفته بود نیز مانند سدی مانع ورود آب میشد که بخشی از آن برداشته شد.

قرارداد افغانستان با ترکیه برای تکمیل فاز ۲ سد کجکی باعث خواهد شد در نهایت حجمی بالغ بر ۱.۲ میلیارد علاوه بر حجم آبگیری پیشین بر آبگیری کجکی افزوده شود، بیش از این حجم آب هر ساله وارد دشت سیستان میشد که متاسفانه عدم وجود برنامه و همچنین نبود مدیریت یکپارچه جهت احیای تالاب هامون به راحتی تبخیر میشد. سد کجکی یک سد برق آبی است که برای تامین بخشی از برق این کشور کاربرد دارد.

رقابت ها ، تقابل ها و یارگیری های منطقه ای چین و هند خیلی از معادلات منطقه را برهم زده و میزند یکی از این معادلات آب است، افغانستان همواره آب های مازاد زیادی دارد که اکثرا به خارج از مرز های سیاسی اش میریزد ، احداث ۱۲ سد در افغانستان آن هم با سرمایه هند، موج جدیدی از تنش های آّبی را به راه می اندازد. پس از احداث سد سلما(سد دوستی هند و افغانستان) هند برای فشار آوردن بر پاکستان پروپوزال چندین سد را به افغانستان تحویل داده است، پس جایگاه دیپلماسی ایران به عنوان ذی النفع کجاست؟ هند برای تقابل اقتصادی با چین به فکر سرمایه گذاری در چابهار افتاده است و این بهترین اهرم فشار برای دیپلماسی آب است.

در سفرهای اخیر مقامات ایرانی به افغانستان شاهد تاکید مقامات جهت احیای تالاب هامون هستیم. آیا تاکید کردن گرهی از مشکلات هامون باز میکند؟ بهتر نیست به جای تاکید کردن به سمت تبادل انرژی و آب برویم ؟ چرا موضوع احیای تالاب هامون در اولویت دستگاه دیپلماسی نیست؟

منبع مطالب کنوانسیون رامسر: همشهری

نویسنده: فرشید عابدی