نــــــی زار : در حوزه صنایع دستی برای شناساندن خامه دوزی کار زیادی انجام نشده است چون صنعتگران این حوزه همراه اثر خود در نمایشگاه ها حضور پیدا نمی کنند که همین امر سبب شده است این هنر گاهی نادرست معرفی شود.

خامه دوزی نام یکی دیگر از صنایع دستی سیستان و بلوچستان است که به آن خامک دوزی، خمک دوزی یا حتی سفید دوزی هم می گویند.

این هنر بیشتر در روستاهای سیستان رواج دارد و نقوش آن متشکل از خطوط منحنی است و از آن برای پیش سینه، عرقچین، جانماز، جلیقه، رومیزی و … استفاده می شود.

اما قدیمی ترین واژه برای این هنر همان خمک دوزی است. دلیل این نام گذاری این است که در سال های دور، ابریشم بدون هیچ گونه پرداختی از قبیل رنگرزی و پخت و پز یا سفیدکاری به صورت خام استفاده می شد. البته در اصل خامه دوزی همان سوزن دوزی است که در آن از نخ ابریشم استفاده می شود.

بسیاری از کارشناسان معتقد هستند قدمت این هنر به زمان پیدایش ابریشم در سیستان بر می گردد و خامه دوزی را به دوره های اشکانی و سیستانی (احتمالا ساسانی) نسبت می‌دهند، زیرا در نوشته های اسلامی، سیستان مکان تولید بهترین بافت های ابریشمی و پشمی توصیف شده است.

بر اساس گزارش های تاریخی، سیستان با داشتن باغ‌های فراوان توت یکی از بزرگترین مراکز تولید ابریشم بود، به همین دلیل حدود یک قرن پیش در روستای چلنگ زابل کارگاه های تولید پیله و ابریشم وجود داشت. هنر خامه دوزی از نقش های خاص و اصیل بومی شکل می گرفت که به وسیله الیاف ابریشم به صورت برجسته هندسی روی پارچه کتان و بیشتر برای تزیین دور یقه و آستین لباس های مردان عالی رتبه استفاده می شد.

منتظر برپایی نمایشگاه

یکی از صنعتگران خامه دوزی در نیمروز که از سال ۱۳۹۱ کار خود را در این رشته آغاز کرده است به خبرنگار ما می گوید: صنعت خامه دوزی علاقه مندان زیادی دارد به همین دلیل سعی شده است با آموزش هنرجویان این صنعت همواره زنده بماند. این رشته یکی از هنرهای مردم سیستان به شمار می آید اما مشکل صنعتگران نبود پارچه مناسب خامه دوزی در بازار سیستان است.

«رقیه زور مرادی» می افزاید: تا چند وقت پیش اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پارچه هایی را که روی آن خامه دوزی انجام می شد در اختیار صنعت گران قرار می داد، اما دیگر این کار را انجام نمی دهد و بیشتر هنرجوها مجبور هستند روی پارچه های سوزن دوزی کار خامه دوزی را انجام دهند.

وی درباره تفاوت پارچه ای که روی آن خامه دوزی انجام می شود با پارچه های مناسب سوزی دوزی اظهار می‌کند: اغلب برای خامه دوزی از پارچه گاندی استفاده می شود چون تار و پود ظریفی دارد و طرح هایی که روی آن کار می شود بسیار زیبا می شود اما تار و پود پارچه سوزن دوزی درشت تر است و نمی توان نقش زیبایی روی آن به کار گرفت به همین دلیل سبب می شود کارمان ظرافت نداشته باشد.

وی ادامه می دهد: بیشتر مشتری های صنعت خامه دوزی از خارج استان هستند چون طرح هایی که روی لباس زده می شود برای آن ها تازگی دارد، اما مردم سیستان و بلوچستان این طرح ها را قدیمی می دانند به همین دلیل باید منتظر برپایی نمایشگاه های متفاوت باشیم تا بتوانیم کالای تولیدی خود را به فروش برسانیم.

وی تصریح می کند: ۱۰ هنرجو در حال گذراندن کلاس آموزشی هستند و هنرجویانی که به این رشته رو می آورند از طریق صنایع دستی سیستان برای آن ها کلاس شش ماهه که سه ماه آن به صورت مقدماتی و سه ماه پیشرفته است برگزار می شود و بعد از آن می‌توانند در خانه کار خود را شروع کنند.

فروش محصولات خامه دوزی مشکل است

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز در این باره می گوید: خامه دوزی در سیستان و بیشتر در منطقه نیمروز رواج دارد، صنعت گرانی هم در زاهدان مشغول به این کار هستند اما این هنر بیشتر در زابل مرسوم است.

«محمد بهروز عیسی زهی» ادامه می دهد: می توان یکی از عمده ترین مشکلات پیش روی صنعت گران خامه دوزی را فروش محصولات آن ها دانست، چرا که این هنر برای مردم هنوز بیگانه است و صنعت گران حوزه سیستان باید در نمایشگاه های سراسری ملی و منطقه برای شناساندن این هنر شرکت کنند تا بازار بهتری پیدا کنند.

وی خاطر نشان می کند: مشتری های خامه دوزی افراد محلی هستند که با توجه به سفارشی که می دهند برای آن ها کار می شود، البته صنعت گران خامه دوز باید تمرکز خود را بر مشتریان خارج از استان بگذارند چون این گونه هنرها برای افراد خارج استان تازگی دارد.

وی با اشاره به این که این هنر در حال منسوخ شدن بود تصریح می‌کند: خوشبختانه با پیگیری های صنایع دستی استان خامه دوزی سیستان از منسوخ شدن نجات پیدا کرد و این رشته همپای رشته‌های دیگر استان در مراکز آموزشی به صورت ویژه به هنرجویان تعلیم داده می شود.

وی می افزاید: با توجه به کاربری جدید که برای این محصولات تعریف شده از جمله دوخت رومیزی، کوسن و … این صنعت مشتری بیشتری را به سمت خود جذب کرده که برای شناساندن بیشتر این هنر به مردم نیاز به زمان بیشتری است.

البته وضعیت کنونی خامه دوزی در استان با چند سال پیش قابل مقایسه نیست زیرا کیفیت آموزش بالا و تنوع محصول سبب شده است این رشته مجدد جان تازه ای بگیرد.

اختصاص وام به صنعتگران روستایی

وی می گوید: برای نجات این هنر هر اقدامی که در توان این معاونت بود انجام شده است و به صنعتگرانی که متقاضی تسهیلات هستند و در روستاهای مرزی زندگی می کنند وام چهار درصد تعلق می گیرد همچنین برای بقیه روستاها بهره این وام شش درصد است.

عیسی زهی با بیان این که نسبت به چند سال گذشته وضعیت بازار فروش این محصول بهتر است اما راضی کننده نیست تصریح می کند: یکی از راه های بازاریابی، دیده شدن محصول است که این امر بیشتر در نمایشگاه های خارج استان محقق می شود، اما متاسفانه صنعتگران سیستان از شرکت در نمایشگاه های خارج استانی استقبال نمی‌کنند./ سیستان و بلوچستان